دامنه نوسان در بورس چیست؟

نحوه دسترسی به اطلاعات پیام ناظر بازار بورس

پیام ناظر بازار بورس چیست و چگونه می‌توان به اطلاعات آن دست یافت؟

به عنوان یک فعال و سرمایه‌گذار در بازار بورس، حتماً بارها و بارها کلمه‌ی «ناظر بازار» در سایت tsetmc.com و یا دیگر سایت‌‌ها و کانال‌‌های بورسی به چشمتان خورده است. یا حتماً شنیده‌اید که می‌گویند پیغام توقف، علت توقف، تعلیق و یا بازگشایی فلان نماد در پیام ناظر اعلام شده است. اما پیام ناظر بازار بورس چیست، چه مفهومی را به ما انتقال می‌دهد و چگونه می‌توان به اطلاعات پیام ناظر بازار هر نماد دسترسی پیدا کرد؟ اصلاً ناظر بازار کیست و چه نقشی در معاملات بازار دارد؟ برای دریافت پاسخ و آشنایی بیش‌تر با موارد گفته شده، ادامه‌ی این مقاله از سری مقالات آموزش بورس در چراغ را مطالعه نمایید. اگر سرمایه‌گذار جدید و تازه‌وارد بازار بورس باشید، باید حتماً با این موارد آشنایی داشته باشید. حتی ممکن است برخی از این پیام‌ها برای شما مبهم باشد که در این مطلب به آن‌ها خواهیم پرداخت.

تاریخچه‌ پیدایش ناظر بازار

پیش از آنکه به سوال پیام ناظر بازار بورس چیست، پاسخ دهیم، بهتر است نگاهی به تاریخچه‌ی پیدایش ناظر بازار داشته باشیم. نخستین بار در سال ۱۳۴۶ قانونی تحت عنوان بورس اوراق بهادار در کشور ایران تصویب شد و بر اساس این قانون سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران وظیفه‌ی گرداندن امور مربوط به بازار سرمایه را بر عهده داشت. اما از سال ۱۳۸۴ قوانینی تصویب شد که به واسطه‌ی آن‌ها عملیات نظارت از اجرا جدا شد و سازمان بورس اوراق بهادار رسماً به عنوان ناظر بازار شروع به کار کرد و وظیفه‌ی نظارت بازار را بر عهده گرفت. بر اساس این قانون، بازار اوراق بهادار، سازمان بورس و اوراق بهادار تحت عنوان ناظر بازار سرمایه با شرح وظایف مشخص شروع به کار کرد و عملیات اجرا نیز به بورس‌‌ها تحت عنوان فعالیت به شکل سهامی عام واگذار شد که وظایف آن‌ها نیز در قانون به صورت صریح آمده است.

در همین راستا و به منظور ارائه‌ی کلیه‌ی اطلاعات مالی و اطلاعیه‌‌های شرکت‌‌ها، سامانه‌ی جامع اطلاعات ناشران بازار موسوم به کدال (سایت Codal.ir) راه‌ اندازی شد. در حال حاضر، تمام شرکت‌‌هایی که در بازار بورس و فرابورس ایران مشغول به فعالیت هستند، همه‌ی اطلاعات خود مانند گزارشات و آمار تولید و فروش، شفاف‌سازی‌‌های قیمتی، صورت‌‌های مالی فصلی، آگهی‌‌های مجامع شرکت‌‌ها و … را از طریق این سامانه به سمع و نظر سهامداران می‌رسانند. سازمان بورس نیز تحت عنوان نهاد نظارتی بازار، بر صحت اطلاعات ارائه شده، نظارت خواهد کرد و در شرایطی که اطلاعات انتشار یافته واقعیت نداشته باشد، با شرکت مربوطه برخورد قاطعانه‌ای به عمل خواهد آمد و نماد شرکت مذکور متوقف خواهد شد و تا وقتی هم که شفاف‌‌سازی در این مورد انجام نشود، اجازه‌ی خرید و فروش سهم به سهامداران، داده نخواهد شد.

ناظر بورس کیست و پیام ناظر بازار بورس چیست؟

ناظران بازار، در واقع همان کارمندان سازمان بورس هستند که خبرهای مهم پیرامون سهام شرکت‌های بورسی را به صورت لحظه‌ای در وبسایت مدیریت فناوری بورس به آدرس www.tsetmc.com، منتشر می‌کنند. یکی از وظایف اصلی ناظران بورسی این است که اطلاعات با اهمیت شرکت‌های بورسی و فرابورسی شامل گزارشات و آمار تولید و فروش، صورت‌های مالی فصلی، شفاف‌سازی‌های قیمتی، آگهی‌های مجامع شرکت‌ها و… را به سهامداران آن شرکت اطلاع دهد. ناظر بازار این اطلاعات را در قالب پیامی تخت عنوان پیام ناظر بازار بورس در اختیار سهامداران قرار می‌دهد.

نحوه دسترسی به اطلاعات پیام ناظر بازار بورس

نحوه دسترسی به اطلاعات پیام ناظر بازار بورس

روش‌های مختلفی برای دسترسی به پیام ناظر بازار بورس وجود دارد که در ادامه خواهیم گفت:

۱. سایت tsetmc.com

برای دیدن پیام ناظر بورس با استفاده از وب‌سایت مدیریت فناوری، کافی است تا:

• وارد سامانه‌ی tsetmc.com شوید.
• سپس برای اطلاع از پیغام‌های ناظر بازار مربوط به یک سهم خاص نام آن سهم را در قسمت ذره‌بین وارد کنید.
• در صفحه‌ی جدید، روی قسمت پیام ناظر بازار کلیک کنید.

شما همچنین می‌توانید در صفحه‌ی نماد مربوطه روی اعلان «پیام جدید ناظر بازار» کلیک کنید و ۵ پیام آخر ناظر بازار در مورد آن نماد را مشاهده کنید.

اگر قصد مشاهده‌ی پیغام‌های ناظر بازار برای تمامی نمادها را دارید می‌توانید به آدرس http://www.tsetmc.com/Loader.aspx?ParTree=151313&Flow=0 بروید. در این قسمت ۱۰۰ پیام آخر ناظر بازار بورس را می توانید ببینید.

۲. سامانه معاملاتی شخصی

برای مشاهده‌ی پیام ناظر بازار بورس با استفاده از این روش، پس از ورود به سامانه‌ی معاملاتی خود، وارد بخش پیام‌ها و سپس پیام‌های ناظر شوید و در آنجا به آخرین اطلاعات شرکت‌های بورسی دست پیدا کنید.

انواع پیام‌ ناظر بازار بورس

انواع پیام ناظر بازار بورس برای حرفه‌ای‌های بازار قابل درک است و آن‌ها با یک نگاه می‌توانند بفهمند که منظور پیام چیست. اما اگر تازه‌کار باشید، در برخی از پیام‌های ناظر شاید با اصطلاحاتی برخورد کنید که معنی دقیق آن را ندانید. در ادامه مفهوم دقیق برخی از مهم‌ترین پیام‌های ناظر را آورده‌ایم.

۱. توقف نماد به دلیل انتشار اطلاعات با اهمیت گروه الف و ب:

توقف نماد به دلیل انتشار اطلاعات با اهمیت گروه الف و ب، یکی از انواع پیام ناظر بازار بورس می‌باشد. بعد از انتشار اطلاعات با اهمیت گروه الف و ب، معامله‌ی سهام شرکت‌ها متوقف می‌شود. چنانچه این اطلاعات از گروه الف باشد، نماد بدون محدودیت دامنه نوسان و اگر اطلاعات از گروه ب باشد، نماد با محدودیت دامنه نوسان بازگشایی خواهد شد. دامنه‌ی نوسان، محدوده‌ای است که قیمت سهام می‌تواند در یک روز معاملاتی در آن محدوده افزایش و یا کاهش یابد. اگر بازگشایی نماد با محدودیت دامنه نوسان باشد به این معناست که افزایش یا کاهش قیمت سهم محدود خواهد بود اگر بدون محدودیت نوسان باشد، قیمت آزادی بیشتری برای نوسان دارد. لازم به ذکر است که بازگشایی نمادها بعد از افشای اطلاعات با اهمیت متفاوت می‌باشد که در بخش بعدی راجع به آن بیش‌تر توضیح خواهیم داد.

اطلاعات با اهمیت گروه الف و ب شامل چه مواردی هستند؟

اطلاعات با اهمیت گروه الف و ب، هر یک شامل مواردی هستند که اگر هرکدام از این اتفاقات رخ دهد، باید بدانید که نماد متوقف خواهد شد.

اطلاعات با اهمیت گروه الف:

اطلاعات با اهمیت گروه الف:

• تعدیلات سنواتی
• تغییر سهامدار عمده
• اعلام دامنه نوسان در بورس چیست؟ وقوع حوادث غیرمترقبه
• تغییر در برآوردهای حسابداری
• نتایج برگزاری مناقصه یا مزایده
• نتایج شرکت در مناقصه یا مزایده
• کشف منابع و یا ذخایر قابل توجه
• اعلام اعسار یا ورشکستگی شرکت
• هر نوع ترکیب، تجزیه، ادغام و اکتساب
• نقل و انتقال دارایی‌های ثابت شرکت
• بهره‌برداری از طرح‌ها و پروژه‌های جدید
• شروع مجدد فعالیت متوقف یا تعلیق شده
• تعلیق یا توقف تمام یا بخشی از فعالیت شرکت
• پذیرش یا انتقال اوراق در بازارهای بین المللی
• تغییرات بااهمیت در عملکرد شرکت‌های تحت کنترل
• انعقاد، فسخ و یا تغییرات اساسی در قراردادهای مهم
• تاثیرات با اهمیت ناشی از تغییرات ارزی (قیمت ارز)
• درخواست خروج از شرکت‌های پذیرفته شده در بورس مربوطه
• خرید، واگذاری، اخذ، فسخ و تغییرات مجوز فعالیت، امتیاز تجاری یا علائم تجاری
• دریافت یا پرداخت کمک‌های نقدی یا غیر نقدی بیشتر از ۵ درصد سرمایه شرکت
• برگشت بیشتر از ۵ درصد از محصولات شرکت بر اساس مبلغ فروش آخرین سال مالی
• دریافت مجوز تغییر بیشتر از ۱۰ درصد در قیمت فروش محصولات یا خرید مواد اولیه

علاوه بر موارد بالا که همگی منجر به انتشار پیام ناظر بازار بورس خواهند شد، دو مورد زیر هم می‌توان به این موارد اضافه کرد.

• واگذاری سهام شرکت دیگر در هر یک از موارد ذیل:

۱. مبلغ واگذاری بیش از ۵ درصد دارایی‌های شرکت در صورت‌های مالی سال قبل باشد؛

۲. ناشر بیش از ۵ درصد سهام شرکت (بورسی یا فرابورسی) دیگر را واگذار نماید.

• تحصیل سهام شرکت دیگر در هر یک از موارد ذیل:

۱. مبلغ خرید بیش از ۵ درصد دارایی‌های شرکت در صورت‌های مالی سال قبل باشد.

۲. ناشر بیش از ۵ درصد سهام شرکت (بورسی یا فرابورسی) دیگر را خریداری نماید.

اطلاعات با اهمیت گروه ب:

اطلاعات با اهمیت گروه ب:

• تغییر حسابرس
• برگزاری مناقصه یا مزایده
• شرکت در مناقصه یا مزایده
• برنامه‌ی انتشار اوراق بدهی
• توثیق یا فک رهن دارایی‌ها
• ایجاد یا منتفی شدن بدهی احتمالی
• دعاوی مهم مطروحه له یا علیه شرکت
• پذیرش تعهدات جدید یا اتمام تعهدات قبلی
• تغییرات در ترکیب تولید یا فروش محصولات
• پیشنهاد پرداخت سود یا تغییر سیاست تقسیم سود
• تغییر وضعیت مشتریان یا عرضه‌کنندگان عمده‌ی شرکت
• افشای معاملات موضوع ماده ۱۲۹ اصلاحیه قانون تجارت یا معاملات با سایر اشخاص وابسته
• پیام ناظر بازار بورس مبنی بر تصمیمات هیئت مدیره برای بازخرید سهم یا فروش سهام خزانه
• توثیق، مسدود کردن، آزادسازی یا فک رهن سهام ناشر متعلق به سهامدار عمده که عضو هیئت مدیره می‌باشد.

۲. انجام معاملات به صورت حراج پیوسته و ناپیوسته

انجام معاملات به صورت حراج پیوسته و ناپیوسته، نوع دیگری از پیام ناظر بازار بورس می‌باشد؛ انجام معاملات پس از بازگشایی نمادها ممکن است به صورت حراج پیوسته وناپیوسته رخ دهد. در حراج پیوسته دامنه نوسان در بورس چیست؟ وقفه‌ای در معاملات وجود ندارد و معاملات در زمان مشخص شده انجام خواهند شد. به بیان دیگر «حراج پیوسته» آن است که بعد از ثبت سفارش و تطبیق قیمت‌های خرید و فروش، معامله انجام می‌شود. یعنی درست همان چیزی که در معاملات بورس و فرابورس هر روز مشاهده می‌شود. اما منظور از «حراج ناپیوسته»، روشی است که بر اساس آن پس از ورود سفارش‌ها به سامانه‌ی معاملات، معامله بر اساس قیمت نظری گشایش (TOP) انجام می‌شود. به عبارتی حراج ناپیوسته به منظور قیمت‌گذاری است ولی معامله‌ای در آن انجام نمی‌شود مگر در پایان مقطع زمانی.

۳. اعمال یک مرحله پیش گشایش برای نماد

وقتی طی یک پیام ناظر بازار بورس اعلام می‌شود که نمادی در حال بازگشایی است ممکن است از اصطلاح پیش‌گشایش ۳۰ دقیقه‌ای استفاده شود. پیش‌گشایش در زمان بازگشایی نماد، به معنای زمانی است که امکان ارسال سفارش وجود دارد ولی معامله‌ای انجام نمی‌شود. البته این را هم در نظر داشته باشید که به بازه‌ی زمانی ۸:۳۰ تا ۹ صبح روزهای کاری بورس نیز مرحله پیش‌گشایش می‌گویند و در این زمان فقط امکان ارسال سفارشات وجود دارد و معامله ساعت ۹ با باز شدن بازار شروع می‌شود.

۴. تعلیق نماد در پیام ناظر بازار بورس

این نوع از پیام ناظر بازار بورس شاید تاکنون باعث ترس خیلی از افراد بی‌تجربه و تازه‌وارد شده باشد! کلمه‌ی تعلیق از معلق می‌آید. بنابراین، تعلیق نماد در بورس به معنی عدم امکان معامله است. معمولاً در پیام‌های ناظر، تاریخ معلق ماندن معاملات ذکر می‌شود. دلیل مشمول فرآیند تعلیق شدن را هم می‌توانید با ورود به صفحه‌ی اصلی سایت tsetmc.com و کلیک روی تب «بورس اوراق بهادار» و سپس تب «مشمول فرایند تعلیق» مشاهده کنید. دقت کنید دو عبارت مشمول فرآیند تعلیق و تعلیق شده با هم تفاوت دارند. تعلیق یا ناشی از دستورالعمل پذیرش است و یا ناشی از دستور العمل افشا. در صورتی که شرکت ابهام یا تاخیری در اطلاع‌رسانی داشته باشد مشمول فرآیند تعلیق می‌گردد.

شرکتی که به واسطه‌ی پیام ناظر بازار بورس مشمول فرآیند تعلیق می‌شود تا ۶ ماه فرصت دارد از این وضعیت خارج شود. یعنی در طی این دوره می‌تواند خود را از فرآیند تعلیق خارج کند، بنابراین در این شرایط بازار دقیقاً می‌داند که شرکت به چه دلیلی در فرآیند تعلیق قرار گرفته و شرکت هم می‌داند که بازار به این موضوع واقف است. بنابراین چاره‌ای جز افزایش میزان شفافیت خود نخواهد داشت. اما باید توجه داشته باشید که روند تعلیق نمادها ۹ تا ۱۵ ماه به طول خواهد انجامید و شرکت‌ها فرصت دارند در این مدت نقص افشای اطلاعات خود را جبران کنند. در غیر این صورت پس از گذشت این مدت، نمادها برای مدت نامعلوم متوقف نمی‌مانند بلکه در صورت تخلف مدیران، سهام شرکت‌ها در بازار پایه قابلیت معامله خواهد داشت.

در کل در نظر داشته باشید که نمادها جز در مواردی که بحث‌های دادگاهی و خارج از بازار مطرح شود، متوقف نخواهند شد. رویکرد سازمان در این زمینه هم اینگونه است که حتی در موارد نقص افشای اطلاعات، سهام شرکت‌ها قابل معامله باشد و خللی در نقدشوندگی بازار ایجاد نشود.

۵. تغییر وضعیت نماد به دلیل نوسان قیمت بیش از ۲۰ درصد

تغییر وضعیت نماد به دلیل نوسان قیمت بیش از ۲۰ درصد، نوع دیگری از پیام ناظر بازار بورس است که شاید خیلی‌ها معنی آن را ندانند. در واقع، باید گفت که نوسان قیمت در یک سهم هم می‌تواند منجر به توقف نماد شود؛ به این صورت که اگر قیمت سهام شرکت در ۵ روز کاری به بیش از ۲۰ درصد، نوسان (مثبت یا منفی) داشته باشد، نماد متوقف و ناشر باید اطلاعیه‌ی شفاف‌سازی منتشر نماید. نماد متوقف شده در روز معاملاتی با محدودیت دامنه‌ی نوسان بازگشایی می‌شود. (بعد از انتشار اطلاعیه‌ی شفاف‌سازی توسط ناشر). اما اگر قیمت سهام شرکت در ۱۵ روز کاری بیش از ۵۰ درصد نوسان (مثبت یا منفی) داشته باشد، نماد متوقف و ناشر باید کنفرانس اطلاع‌رسانی برگزار کند، آنگاه نماد معاملاتی حداکثر ۲ روز کاری بعد با محدودیت دامنه نوسان بازگشایی خواهد شد. (بعد از برگزاری کنفرانس اطلاع رسانی توسط ناشر).

سخن آخر

در این مقاله از سایت آموزش چراغ به بررسی انواع پیام ناظر بازار بورس و معنا و مفهوم هر یک از آن‌ها پرداختیم و همچنین گفتیم که چطور می‌توانید به این اطلاعات دسترسی داشته باشید. امیدواریم با خواندن این مقاله به خوبی متوجه شده باشید که پیام ناظر دقیقاً چیست و راجع به اصطلاحات موجود در این پیام‌ها نیز اطلاعات کافی را به دست آورده باشید. چراغ ، به‌عنوان پلتفرم آموزش و کاریابی در تلاش است تا با بیان نکات آموزشی مهم در زمینه‌ی کار و سرمایه‌گذاری به شما برای رسیدن به موفقیت در این زمینه‌ها کمک نماید.

دامنه نوسان در بورس چیست؟

دامنه نوسان قیمت سهام در تالار شیشه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای می‌گوید؛ هر سهم در هر روز معاملاتی حداکثر به چه میزان مجاز به رشد یا افت قیمتی است و طبیعتا زمانی که به سقف یا کف تعیین‌شده می‌رسید، ‌شاهد تشکیل صف خرید یا فروش در آن سهم معاملاتی هستیم، به‌عبارتی در سقف یا کف تعیین‌شده مازاد تقاضا یا عرضه رخ‌داده که همانند تشکیل صف است، اما دلیل اعتراض فعالان بورسی و البته خبرگان اقتصادی به محدودیت دامنه‌نوسان چیست؟ نقش اصلی بورس‌های اوراق‌بهادار، جذب و هدایت پس‌‌‌‌‌‌‌‌‌اندازها و نقدینگی سرگردان و پراکنده در اقتصاد به‌‌‌‌‌‌‌‌‌سوی مسیرهای بهینه آن است؛ به‌‌‌‌‌‌‌‌‌گونه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای‌‌‌‌‌‌‌‌‌که منجر به تخصیص بهینه منابع کمیاب مالی شود؛ اما این مهم منوط به‌وجود کارآیی بازارهای مالی است. کارآیی در بازارهای مالی به دلیل تامین اهداف اصلی همچون تخصیص بهینه سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها، افزایش سرعت نقدشوندگی و تعیین عادلانه قیمت اوراق‌بهادار حائزاهمیت است و سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران طبیعتا به بازارهایی روی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌آورند که از نقدشوندگی مناسب‌‌‌‌‌‌‌‌‌تری برخوردار هستند. این مقوله از عوامل مهم در رشد و توسعه بازارها محسوب می‌شود. نقدشوندگی به‌معنای توانایی بازار در جذب حجم زیاد معاملات بدون ایجاد نوسانات شدید در قیمت است. از ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌‌های بازارهای با نقدشوندگی بالا، اندک بودن فاصله بین قیمت‌های پیشنهادی خرید و فروش است که به‌تبع آن معاملات به روش مقرون‌به‌‌‌‌‌‌‌‌‌صرفه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای اجرا می‌شوند. بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌شک هر عاملی که سبب اخلال در کارآیی بازار شود؛ دستیابی به اهداف مذکور را به خطر می‌‌‌‌‌‌‌‌‌اندازد.

تولد محدودیت دردسرساز

محدودیت دامنه نوسان قیمت سهام از سال‌۱۳۷۸ تاکنون در بورس ایران اجرا می شود. در آن زمان سهام دامنه‌نوسان مشخصی نداشتند و این محدودیت به‌صورت قضاوتی و کنترل‌شده بود تا اینکه از سال‌1380 سیاستگذار تصمیم گرفت با توجه به نسبت قیمت به درآمد شرکت‌ها دامنه‌نوسان‌‌‌‌‌‌‌‌‌های متفاوتی از یک تا 5‌درصد برای شرکت‌ها اعمال کند. این قانون نیز تا خرداد 82 پابرجا بود و پس از آن تا اواخر سال‌84 به‌صورت متقارن به مثبت و منفی 5‌درصد تغییر کرد. این دامنه‌نوسان نیز تا دو سال‌ پابرجا بود و حجم مبنا نیز متولد شد که بر اساس آن باید روزانه تعداد مشخصی از سهام شرکت‌ها مورد دادوستد قرار می‌گرفت تا افزایش یا کاهش 5‌درصدی نرخ مشمول سهام شرکت‌ها ‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود. در این سال‌ها علاوه‌بر محدوده نوسان و حجم مبنا، عدم‌فروش سهام تا 3 روز کاری نیز اعمال ‌شد. این رویه با کاهش ‌درصد نوسان قیمت از 5 به 2درصد در سال‌84 و به‌‌‌‌‌‌‌‌‌کارگیری حجم مبنا ادامه داشت تا اینکه هیات‌مدیره شرکت بورس اوراق‌بهادار (که براساس قانون بازار اوراق‌بهادار از سال‌86 متولی عملیات بازار شده بود) در میانه اردیبهشت 87 و در پنجاه و چهارمین جلسه خود محدوده نوسان قیمتی از2 به 3‌درصد را تصویب و برای تایید به سازمان بورس و اوراق‌بهادار ارسال کرد که بعد از تصویب در سازمان بورس، دامنه‌نوسان کلیه شرکت‌های حاضر در دو تابلوی اصلی و فرعی بورس از 2‌درصد به 3‌درصد افزایش یافت. 5/ 1 سال‌بعد 5/ 0‌درصد به دامنه‌نوسان افزوده شد و سال‌بعد از آن نیز 5/ 0درصد دیگر تا اینکه در فروردین‌‌‌‌‌‌‌‌‌ماه سال‌94 تصمیم گرفته شد تا دامنه‌نوسان به 5‌درصد افزایش یابد. قانونی که تا به امروز پابرجا بوده و در برهه‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی نیز مشمول محدودیت‌‌‌‌‌‌‌‌‌های نامتقارنی در کوتاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌مدت شد.

همه عوارض دامنه نوسان بورس

یکی دیگر از نمونه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های قیمت‌گذاری دستوری را می‌توان مستقیما در جریان دادوستد سهام یافت؛ «دامنه‌نوسان.» محدودیتی هیجان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ساز که در دوره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های صعودی به طولانی‌ شدن صف‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های خرید برای مدت طولانی و در نتیجه حبابی‌شدن قیمت‌ها و ابرنوسان صعودی بازار مانند اتفاقی که در ۵‌ماه نخست سال‌۹۹ واقع شد، می‌انجامد و در دوره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های نزولی، اصلاح قیمت‌ها را به روندی طولانی و جان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فرسا تبدیل می‌کند و نقدشوندگی بازار سهام که مهم‌ترین مزیت آن نسبت به دیگر گزینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری است را به خطر می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اندازد. سال‌هاست بورس و سهامداران با محدودیت دامنه‌نوسان دست‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وپنجه نرم می‌کنند. محدودیتی که با ایجاد پدیده

«صف‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نشینی» و در نتیجه «انجماد معاملاتی» در حال تخریب تدریجی بازار سهام است. به گفته کارشناسان و صاحب‌نظران بورسی، این فرآیند ضمن ناکارآمد کردن بازار می‌تواند به کوچ همیشگی سرمایه از بورس بینجامد. بازار رمزارزها یکی از مقاصد این پول‌های گریزان از بورس است. بازاری که محدودیتی برای نوسان ندارد و با وجود بالا بودن دامنه تغییرات روزانه اما از چنان جذابیتی برای سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران برخوردار است که می‌تواند با وجود نبود یک چشم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌انداز روشن به‌خوبی رقبای خود را کنار بزند. واقعیت این است که جذابیت یک بازار به همین نوسانات است، از این‌رو می‌توان این‌گونه استنباط کرد که قانون دامنه‌نوسان که از همان ابتدای زمزمه اجرایی‌شدنش، با هشدار کارشناسان درخصوص ناکارآمدی آن با توجه به تجارب جهانی مواجه شد، طی سال‌های گذشته تنها منجر به کاهش ضربان اصلی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین نشانه حیات بورس یعنی نقدشوندگی و البته ابرنوسانات هیجانی بازار شده است.

بنابر جمع‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بندی مطالعاتی که در زمینه شناسایی اثرات تعیین دامنه‌نوسان قیمتی در بازارهای مختلف دنیا صورت‌گرفته است، مخالفان استفاده از مکانیزم متوقف‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کننده خودکار (دامنه‌نوسان) معتقدند استفاده از محدوده قیمت، اثرات نامطلوبی بر بازار سهام دارد که از جمله آنها می‌توان به چهار اثر مهم انتقال نوسان به روزهای آتی، تاخیر در کشف قیمت و ارزش ذاتی، مداخله و دستکاری در معامله و ایجاد اثر کهربایی یا ربایشی اشاره کرد. در میان دلایل فوق شاید

برجسته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین موارد، دو دلیل اثر کهربایی و دستکاری در قیمت باشد. اثر کهربایی (Magnet Effect) این است که قیمت با نزدیک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر شدن به عدد سقف یا کف مجاز دامنه‌نوسان، با سرعت بیشتری به آن نزدیک شده و به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌عبارتی باعث ایجاد صف خرید یا فروش حتی برای چند لحظه می‌شود. کاهش نقدشوندگی به‌عنوان یک ریسک جدی برای تمام بورس‌های اوراق‌بهادار شناخته می‌شود، در واقع مزیت اصلی بازارهای سهام در همین قدرت نقدشوندگی بالاست، بنابراین اعمال محدودیت و اتخاذ سیاستی که کاهش معنادار نقدشوندگی را به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دنبال داشته باشد، طبعا موجی از بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اعتمادی را در میان دامنه نوسان در بورس چیست؟ عموم سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دنبال خواهد داشت. در این میان دامنه‌نوسان قیمت سهام که محدودیتی مختص بورس تهران است، ضمن آنکه به کاهش نقدشوندگی سهام و در نهایت بازار می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌انجامد، سبب افزایش هیجانات مثبت و منفی، تشکیل صفوف خرید و فروش و فرسایشی‌شدن اصلاح در بازار می‌شود

اثر دامنه مجاز نوسانات بر بازار بورس

یکی از وظایف ناظر سازمان بورس کنترل نوسانات قیمتی سهام در بازار بورس است. یکی از راه‌هایی کنترل دامنه نوسان قیمتی به‌کارگیری قوانین و ابزارهایی محدودکننده است، در این مقاله به بررسی مزایا و معایب قوانین و ابزارهای محدودکننده می‌پردازیم و اثرات آن را بر روی سرمایه گذاری بررسی می‌کنیم.

دامنه نوسان مجاز:

در اکثر بازارهای بورس جهانی ازجمله بورس تهران دامنه مجاز نوسانی استفاده می‌شود. دامنه مجاز نوسانی به محدوده سقف و کف قیمتی که یک سهم در یک روز می‌تواند معامله شود گفته می‌شود. مقالات زیادی درباره مزایا و معایب دامنه نوسانی ارائه‌شده است و در این مقاله به اثر ربایش دامنه نوسانی می‌پردازیم.

بورس کاملاً یک بازار عادلانه است، فعالان بازار بورس یک کالا را خریدوفروش می‌کنند و قیمت این کالا توسط خریدارها و فروشنده‌ها تعیین می‌شود و قیمت بر دو عامل (عرضه) و (تقاضا) رشد و ریزش می‌کند. قانون‌گذاران و طراحان بازار بورس در حال تلاش برای از بین بردن معایبی هستند که باعث اختلال در عرضه و تقاضا می‌شود، که باعث نرسیدن قیمت به قیمت واقعی ذاتی سهام در بازار بورس می‌شود.

به قوانین که مانع از تبادل سهام بین خریدار و فروشنده می‌شود متوقف کننده خودکار می‌گویند مثال: (دامنه مجاز نوسانی، توقف معاملات و…) که در ادامه که در ادامه این قوانین را مورد برسی قرار می‌دهیم. یکی از قوانین که در بازارهایی مالی نوپا استفاده می‌شود نوسانات محدود قیمتی است؛ که برای کنترل نوسانات قیمتی سهام، جلوگیری از رشد و ریزش‌های شارپی و همچنین جلوگیری از تصمیمات هیجانی سرمایه‌گذاران استفاده می‌شود.

۱_ نوسانات و تأثیرات آن بر قیمت سهام

الزام بازار بورس رقابت آزاد است که عرضه و تقاضا باعث رسیدن قیمت واقعی سهام به ارزش واقعی می‌شود و برای این امر بازار بورس نباید هیچ‌گونه محدودیتی در برابر عرضه و تقاضا داشته باشد. ولی در بعضی از این بازارها قوانین برای حفظ منافع فعالان بازار در برابر نوسانات شدید قیمت قانون‌های وضع می‌کنند.

نوسان‌های شارپی قیمت سهام اکثراً به علت عدم تعادل در عرضه و تقاضا یا سفته‌بازی صورت می‌گیرد؛ به همین خاطر در بازارهایی که بازی‌گردان و ناظر بازار برای جهت دهی به قیمت‌ها وجود ندارد نوسانات شدید قیمت بیشتر رخ می‌دهد.

کشورهایی مانند تایوان، تایلند، استرالیا، مالزی، ایتالیا، ترکیه، فرانسه، کره، ژاپن، و ایران قوانینی برای جلوگیری از نوسانات بیش‌ازحد و کاهش ضرر فعالان بازار در تصمیم‌های احساسی و هیجانی قانون دامنه مجاز نوسان وضع کرده‌اند.

قانون بازه مجاز نوسانات فقط مختص به بازار بورس سهام نمی‌شود در بازارهایی دیگر هم این محدودیت اعمال‌شده است. بازه نوسان مجاز به این شکل است که قسمت هر سهم در هرروز کاری مجاز به نوسان در یک بازه مشخص‌شده است. بازار بورس تهران از سال ۱۳۸۷ قانون نوسانات مجاز را اجرای کرد. این قانون داری فواید و مضراتی گوناگونی هست که در ادامه به آنها اشاره می‌شود. فواید و مضرات قانون محدودیت نوسانات به ۴ دسته تقسیم می‌شوند.

مزایای محدودیت دامنه نوسان قیمت سهام:

نوسانات بیش‌ازحد در بازه زمانی مشخص‌شده: (نوسانات ۲۰% و ۵۰%)

زمانی که قیمت سهام زودتر از بازه زمانی مشخص‌شده به این نوسانات دست پیدا می‌کند معاملات متوقف می‌شود. تا سهامداران و سرمایه‌گذاران فرصتی داشته باشند تا به قیمت و ارزش واقعی سهام فکر کنند.

جلوگیری از سفته‌بازی در قیمت سهام:

محدودیت نوسان مانع افرادی می‌شود که سرمایه زیادی در اختیار دارد. و با جابه‌جا کردن عرضه و تقاضا باعث تغییر روند قیمتی در بازه زمانی موردنظرشان می‌شوند.

کاهش نوسانات بیش‌ازحد در بازار:

همان‌طور که گفته شد با اجرای قانون دامنه مجاز نوسان قیمتی، نوسانات محدودشده و بیش‌ازحد رشد و ریزش نمی‌کند. باعث جلوگیری از بروز تغییرات ناگهانی در قسمت می‌شود و درنتیجه ثبات قیمتی افزایش میابد.

معایب محدودیت دامنه نوسان قیمت سهام:

۱- طولانی بودن رسیدن قیمت سهام به ارزش ذاتی:

قیمت سهام نمی‌تواند در همان روزی که اطلاعات مهمی در بازار انتشار می‌دهد به ارزش واقعی خود برسد. در بازار بورس و اوراق بهادادر تهران برای رفع این مشکل با افشای اطلاعات با اهمیت ناظر بازار معاملات سهام را متوقف می‌کند. نسبت به اهمیت این اطلاعات که به دو دسته گروه (الف) و گروه (ب) تقسیم می‌شوند بازه زمانی مختلفی این توقف ادامه دارد.

۲- دخالت در معامله:

محدوده مجاز نوسان قیمت سهام مانع رسیدن قیمت واقعی سهام در روز معاملاتی می‌شود.

۳- اثر ربایش:

اثر ربایش به حالتی گفته می‌شود که سهم وارد روندی می‌شود و علت محدود بودن نوسان مانع آزاد بودن قیمت سهام می‌شود. و قیمت سهام مانند آهنربا جذب به روند و به یک نقطه تمایل پیدا می‌کند. اثر ربایش باعث می‌شود که قیمت‌ به محدوده ای گرایش پیدا کند. و هرچقدر قیمت به آن محدوده نزدیکتر شود سرعت گرایش قیمتی به آن محدوده بیشتر می‌شود.

مطالعات زیادی درباره دلیل به وجود آمدن اثر ربایش شده است که این ۲ دلیل برای آن مطرح شده است:

1. اولین دلیل نگرانی از کاهش نقد شوندگی سهام با رسیدن به حد دامنه مجاز نوسان است.
2. دومین عامل تأثیرگذار براثر ربایش تأثیر روانی دامنه مجاز نوسانی بر معاملات است. با رسیدن قیمت به حد مجاز نوسان باعث سرعت گرفتن حرکت قیمتی به حد مجاز در روزهایی پیش رو می‌شود. (صف خرید متوالی و صف فروش متوالی)

اصطلاحات و کاربرد آن در بازه مجاز نوسان

متوقف کننده‌های خودکار

متوقف کننده خودکار از مهندسی برق برگرفته‌شده است. این نوع کلیدها در یک مسیر از مدار قرار می‌گیرند و زمانی که جریان الکتریکی بیش‌ازحد تعریف‌شده برای کلید از مسیر عبور کند بصورت خودکار کل جریان مسیر را قطع می‌کند. (فیوز برق)

در بازار مالی بورس از متوقف کننده‌های خودکار برای جلوگیری از رفتارهایی شتاب‌زده فعالان بازار که ممکن است به ورشکستگی بازار منجر شود استفاده می‌شود. که در جلوگیری از بروز اثر ربایش نقش دارد. بیشتر بازارهای مالی که نظرات بروی آن‌ها اعمال می‌شود برای جلوگیری از تغییرات ناگهانی و غیراصولی قوانینی وضع‌شده. که در مواقع تغییرات شدید این قوانین اجرا می‌شود. و به‌صورت خودکار جریان معاملات متوقف می‌شود.

یکی از مهم‌ترین دستاوردهای متوقف کننده‌ها این است که در زمان انتشار اطلاعات فرصت این را فراهم می‌کند. که اطلاعات به‌صورت کامل پخش شود و اینکه سهامداران بتوانند تصمیمات درستی بگیرند.

انواع متوقف کننده های خودکار

توقف معاملات

توقف معاملات برای جلوگیری از تصمیمات هیجانی سرمایه گذران در قبال اطلاعات جدید این فرصت را به افراد می‌دهد که فرصت تجزیه و تحلیل را داشته باشند و از طریق سفارش‌ها که بعد از افشای اطلاعات ثبت می‌کنند قیمت سهام را به قیمت واقعی نزدیک کنند. ناظر بازار به دلیل حفظ منافع سرمایه گذاران و حفظ ثبات و نظم بازار در برابر تأثیرات اطلاعات بر قیمت سهام این قوانین را اعمال می‌کند.

حد نوسان قیمت سهام در بورس

دامنه و نوسان قیمت پایین‌ترین یا بالاترین قیمتی است که در آن دامنه طی یک یا چند جلسه رسمی قیمت معاملات بورس می‌تواند نوسان داشته باشد. (آیین‌نامه معاملات در شرکت بورس تهران مصوب کمیسیون فرعی شورای عالی بورس و اوراق بهادار،۱۳۸۵/۱۱/۲)

ویژگی های حد نوسان قیمت سهم

ایجاد محدودیت قانونی در تغییر قیمت سهام و ایجاد فرصت زمانی برای ارزیابی مجدد و منطقی سهام. ظاهراً حد نوسان قیمت که از سقوط قیمت‌ها جلوگیری می‌کند مانع از نوسان‌های شدید قیمت می‌شود. و دوره زمانی را برای بازنگری و ارزیابی مجدد فراهم می‌سازد. تأثیر این ویژگی‌ها در مواقعی که بازار دچار آشفتگی شده کاملاً واضح است. در شرایط آشفتگی بازار معمولاً سرمایه‌گذاران تحت تأثیر جو بازار قرارگرفته. و تصمیمات عجولانه و غیرعقلانی می‌گیرند. و عکس‌العمل بیش‌ازحد نشان می‌دهند. انجام به این تصمیمات عجولانه میان سرمایه‌گذاران حقیقی بیشتر بوده و احتمال زیان افراد حقیقی در زمان آشفتگی بسیار بالا می‌باشد.

در بورس‌های توسعه‌یافته بیشتر از توقف معاملات استفاده می‌شود. بورس سهام در ایالات‌متحده توقف معاملات را به حد نوسان قیمتی ترجیح می‌دهد. علاوه بر ایالات متحد امریکا، بورس‌های سهم ایتالیا و کانادا و آلمان و انگلیس و …نیز از توقف معاملات را نسبت به حد نوسان ترجیح می‌دهند. متوقف کننده‌های خودکار دو کارکرد اساسی دارند.

-ایجاد وقفه زمانی

متوقف کننده‌های خودکار با ایجاد وقفه زمانی امکان ارزیابی شرایط و اخبار جدید را فراهم نموده. و منجر به کاهش رفتار غیرمنطقی تصمیمات عجولانه سرمایه‌گذاران می‌شود.

-از بین بردن توهم نقدینگی

از طریق شکل دادن به این واقعیت اقتصادی که بازار ظرفیت محدودی برای جذب حجم زیادی از پول دارد توهم نقدینگی را از بین می‌برند. به‌این‌ترتیب، برخی فعالان بازار که سیاست جسورانه دارند درمی‌یابند که فروش حجم زیادی از سهام در مدت‌زمان کوتاه بسیار دشوار خواهد بود.

مقایسه حد نوسان با توقف معاملات

گرچه هم توقف و هم حد نوسان جزو متوقف کننده‌های خودکار محسوب می‌شوند، اما از چند نظر باهم تفاوت دارند:

1. با توجه به اینکه توقف معاملات بیانگر جلوگیری از انجام معامله یک دارایی (سهام) در یک‌زمان مشخص است، درحالی‌که حد نوسان قیمت محدودیتی است که نوسانات روزانه قیمت سهام را در برمی‌گیرد. (از پایان روز معاملاتی قبل مشخص‌شده است)
2. توقف معاملات در یک محدوده زمانی و به‌صورت مقطعی عمل می‌کند و پس‌ از اینکه توقف معامله یک سهم پایان می‌یابد، قیمت سهام صرفاً به‌وسیله بازار تعیین می‌شود؛
   

اما در روش حد نوسان قیمت انجام معاملات با شرط نوسان در محدوده از بیش تعیین امکان‌پذیر است.

و به معامله گران اجازه داده می‌شود تا معاملات در آن محدوده ادامه داشته باشد، اما توقف معاملات حق معامله را از معامله گران می‌گیرد.

اولین بار حد نوسان قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران از اوایل سال ۱۳۷۸ و به دلیل نوسان‌های شدید قیمت سهام به کار گرفته شد. در آن زمان دامنه شکل منظم و ساختاریافته‌ای نداشت. و اغلب بر اساس تشخیص دبیر کل بورس اوراق بهادار یا شورای بورس تعیین می‌گردید. در سال ۱۳۸۰ استفاده از حد نوسان قیمت سهام ابعاد تازه‌تری یافت. در ساختار جدید از معیار نسبت قیمت به درآمد هر سهم (سود هر سهم/قیمت) برای اعمال محدودیت‌ها استفاده شد.

حد نوسان‌های یک‌درصدی ۲.۵ و ۵ درصدی برای سهام مختلف به کار گرفته شد.

پس از مدتی مسئولان بورس اوراق بهادار تهران به دلیل انجام معاملات اغلب سهام در کف یا سقف قیمت‌های روزانه و تشکیل صف‌های طولانی خرید یا فروش سهام تصمیم به گسترش دامنه‌های نوسان گرفتند. تا اینکه درنهایت از تاریخ ۱۳۸۲/۳/۷ حد نوسان تمام سهام پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران به ۵ درصد تغییر یافت. پس‌ازاین سال از حد نوسان‌های ۳،۲،۵ و ۴ درصدی در بورس اوراق بهادار تهران استفاده شد.

در جدول زیر تاریخچه دامنه مجاز نوسان را در بورس اوراق بهادار تهران نشان می‌دهد.

تأثیر حجم مبنا و دامنه نوسان در بورس اوراق بهادار تهران

برخی معتقدند که افزایش دامنه نوسان بورس باعث افزایش نوسان بازار سهام، افزایش بازدهی، روان شدن معاملات و افزایش نقد شوندگی بازار می‌شود. عده‌ای نیز معتقدند افزایش دامنه نوسان به‌عنوان یک محدودیت اثری بر ویژگی‌های فوق ندارد. حجم‌مبنا نیز یکی از ابزارهای کنترلی در بازار بورس تهران است. از نوسان‌های زیاد در بازار جلوگیری می‌کند. و تلاطم‌های قیمتی را کاهش می‌دهد. منظور از حجم‌مبنا تعداد سهامی که باید به این اندازه معامله شود تا کل تغییرات قیمتی آن روز در قیمت پایانی لحاظ گردد.

دستکاری در بازار

یکی از موضوعاتی که همواره در بین فعالان بازار سرمایه مورد بحث قرار می گیرد، دستکاری در بازار است و عده ای معتقدند که خود دولت یا شرکت های حقوقی و یا سهامداران عمده، با هدف سود بیشتر، اقدام به انجام دستکاری در روند طبیعی بازار می کنند. اگرچه این حرف ممکن است درست باشد، اما به این معنا نیست که یک نهاد یا شخص مستقل، در اعداد دخالت می کند، بلکه به وجود آوردن مشکل توسط آن ها به گونه ای دیگر است و نکات خاص خود را دارد و نمونه هایی از این قبیل را می توان برای دستکاری در بازار نام برد. بنابراین، اگر شما نیز در خصوص دستکاری در بازار کنجکاو هستید، تا انتهای مقاله ما را همراهی کنید.

دستکاری در بازار چگونه انجام می شود؟

باور بسیاری از فعالان بازار سرمایه بر این است که یک عامل تاثیرگذار در بازار وجود دارد که اعداد و شاخص ها را به نفع خود جابجا می کند و اصطلاحا روند طبیعی بازار را به هم می ریزد. اما بایستی خاطر نشان کرد که اگر دستکاری در بازار نیز وجود داشته باشد، به آن شکلی که در ذهن افراد جا افتاده است، نمی تواند صحیح باشد. در ادامه به برخی از نمونه های دستکاری در بازار می پردازیم.

بازی با نرخ بهره دامنه نوسان در بورس چیست؟ بین بانکی

یکی از عوامل مهمی که بر روی صعود و نزول های بازار سرمایه تاثیرات جدی دارد، نرخ بهره بین بانکی است؛ چراکه با افزایش نرخ بهره بین بانکی، سود سپرده های بانکی افزایش پیدا می کند و فعالان بازارهای مالی ترجیح می دهند پول خود را در سپرده های بانکی قرار دهند. در طرف مقابل، پایین آوردن نرخ بهره، سود در نظر گرفته شده برای سپرده های بانکی را پایین می آورد و پول های سرگردان به سمت بازارهایی همچون بورس و. می رود و این موضوع می تواند روند بازار سرمایه را صعودی کند.

به عنوان مثال، اتفاقی که از بهمن 1398 تا مرداد 1399 در بازار سرمایه افتاد، نمونه ای از دخالت های بانک مرکزی در روند طبیعی بازار سرمایه بود که موجب صعود عجیب شاخص و قیمت سهم ها در اوایل سال 99 و سپس سقوط قیمت ها در مرداد 99 شد؛ چراکه در ابتدا، بانک مرکزی، نرخ بهره بین بانکی را کاهش داد و موجب حرکت نقدینگی به سمت بازار سرمایه شد و سپس در مرداد 99 نرخ بهره بین بانکی را افزایش داد و شاخص کل به شدت سقوط کرد.

اخبار و شایعات

یکی از ابتدایی ترین روش ها، دستکاری بر پایه اطلاعات و شایعات است؛ در واقع، برای این کار کافی است اطلاعات اشتباه و یا بی پایه را برای ایجاد نوسان در قیمت سهام یا بازار منتشر کرد و بعد از انتشار اخبار بی اساس، سرمایه گذاران سودجو با هماهنگی یکدیگر اقدام به ثبت سفارشات با حجم بالا در سهام مدنظر می کنند. پس از افزایش قیمت سهم و رساندن سودجویان به هدف خود، سهام خود را فروخته و از سهام خارج می شوند.

البته این همه کاری نیست که برای دستکاری در بازار انجام می دهند و ممکن است بسته به اهداف سودجویان، نیاز به کاهش قیمت سهام خاصی باشد. بنابراین با درج سفارشات فروش با حجم بالا و یا نشر اخبار کذب می توانند قیمت سهامی را کاهش دهند تا خود در قیمت های پایین تر به آن ورود کنند.

معاملات گروهی و سفارشات مصنوعی

یکی دیگر از روش های ممکن برای دستکاری در بازار، معاملات گروهی است؛ معاملات گروهی مزیت بهره مندی از حجم بالای سفارشات را دارد. بنابراین این افراد در کنار یکدیگر راحت تر می توانند سهامی را دستکاری کنند و آن ها با برنامه ریزی شروع به ثبت سفارش در قیمت مدنظر می کنند. همین امر باعث فریب سهامداران شده و موجب همراهی آن ها با این سفارشات بی اساس می شود. طبیعی است که از این روش چه برای کاهش قیمت سهام و چه برای افزایش قیمت آن می توان استفاده کرد. نکته اصلی و اساسی در دستکاری بازار این است که سودجویان در برنامه ریزی و اجرای هدف خود یک قدم از سایر سهامداران جلوتر هستند. بنابراین سهامدار خرد، دیرتر وارد معامله می شود و دیرتر نیز از آن خارج می شود؛ این یعنی ضرر برای سهامداران عادی و کسب سود برای افراد سودجو.

به عنوان مثال، در برخی از موارد و مخصوصا در سهم هایی با ارزش بازار پایین، سهامداران عمده که سهام زیادی را در اختیار دارند، اقدام به تشکیل صف فروش های مصنوعی می کنند تا سهامداران خرد بترسند و سهام خود را بفروشند. بر فرض مثال، صف فروش یک نماد خاص، 50 میلیون حجم دارد و سهامدار عمده با هدف ترساندن سهامدار خرد، 150 میلیون سهام دیگر به حجم صف فروش اضافه می کند و آن را به عدد 200 میلیون می رساند و اگر دقت کرده باشید، پس از معامله شدن 50 میلیون از این سهم، سفارشات مصنوعی حذف می شوند و در این میان فقط سهامدار خرد سهام خود را از دست داده است.

اطلاعات سوخته در سایت کدال

برخی از منتقدان این بازار، معتقدند که شرکت ها معمولا اطلاعات سوخته و کم اهمیت را در سایت کدال منتشر می کنند و این موضوع را مصداق دستکاری در بازار می دانند. اگرچه موضوع منتشر کردن اطلاع کم اهمیت یا سوخته توسط شرکت ها را به طور دقیق نمی توان بررسی کرد، اما وجود رانت اطلاعاتی برای برخی از سهامداران خاص، اجتناب ناپذیر است و عدم شفافیت در این بازار می تواند تاثیرگذار باشد.

مشکلات محاسبه شاخص کل

وقتی که از صعود یا نزول بازار سرمایه صحبت می شود، اولین موضوعی که به ذهن افراد می رسد، بررسی شاخص کل است. اما خود این شاخص، مشکلات خاص خود را دارد و نمی تواند وضعیت تمامی سهم ها را به خوبی نشان دهد و موضوعاتی همچون تاثیر عرضه اولیه ها در شاخص کل، تاثیرگذاشتن چند سهم شاخص ساز، نشان ندادن وضعیت سهم های کوچک و. به عنوان مشکلات محاسبه این شاخص شناخته می شود و برخی از فعالان، این مشکلات را تحت عنوان دستکاری و شاخص سازی نام گذاری می کنند.

کد به کد کردن

کد به کد کردن یکی از موضوعاتی است که فعالان حقوقی بازار سرمایه انجام می دهند و هدف از انجام این کار را سردرگم کردن سهامداران خرد می دانند. این فرآیند به 2 شکل انجام می شود:

در نوع اول، سهامدار با کد حقوقی خود اقدام به فروش سنگین و با حجم بالا می کند و با کد حقیقی خود، تمامی سهم های فروخته شده را دوباره می خرد و این موضوع در تابلو معاملات به شکل عرضه سنگین حقوقی دیده می شود و در میان سهامداران خرد، ترس ایجاد می کند.

نوع دوم کد به کد کردن به این شکل است که سهامدار مذکور، با کد حقوقی اقدام به خرید می کند و در طرف مقابل، با کد حقیقی خود به شکل سنگین و با حجم بالا، سهام در اختیار خود را عرضه می کند و این موضوع خود را به شکل حمایت گسترده سهامدار حقوقی در تابلو معاملاتی نشان می دهد و سهامداران خرد فریب می خورند و اقدام به خرید می کنند؛ در حالیکه سهامدار حقوقی با کد حقیقی، سهام خود را می فروشد.

اعمال سلیقه ناظر بر معاملات

احتمالا شما نیز با برخی از این موارد روبرو شده اید که در یک روز معاملاتی که سهم ها بدون دامنه نوسان معامله می شوند، ناظر بازار، معاملات مثبت و یا منفی را تایید نمی کند و در روزهای دیگر، ممکن است حتی درصدهای بالاتری را تایید کند، که این موضوع با اعمال سلیقه شخصی ناظر همراه است و نمی توان یک رویه مشخص برای آن تعیین کرد و فعالان بازار، آن را به معنای دستکاری در بازار می دانند.

دامنه نوسان

برخی از افراد، حتی دامنه نوسان را مصداق دستکاری در بازار سرمایه می دانند؛ چراکه وجود چنین مکانیسمی، عرضه و تقاضا طبیعی در بازار را به هم می زند و در بسیاری از موارد، صف خرید و صف فروش را به وجود می آورد.

دستکاری در بازار قانونی است؟

دستکاری در بازار اوراق بهادار موجب بر هم خوردن تعادل بازار و خروج آن از وضعیت طبیعی می شود و علاوه بر آن، سلب اعتماد سرمایه گذاران را نیز به دنبال دارد. در تعریف این عمل باید گفت؛ دستکاری بازار اوراق بهادار مجموعه اقداماتی است که سبب ایجاد قیمت های مصنوعی و ظاهری گمراه کننده از بازار و اغوای سرمایه گذاران شده و بدین طریق، سود سرشاری ناشی از تغییرات قیمت کاذب اوراق بهادار (اعم از افزایش یا کاهش آن)، نصیب مرتکب می شود.

این عمل که ممکن است از طریق اطلاعات یا معاملات صورت گیرد، بیشترین آسیب را به سرمایه گذاران خرد بازار سرمایه به عنوان مصرف کننده این بازار وارد می کند. در اکثر نظام های حقوقی، دستکاری در زمره اعمال ممنوعه به شمار می آید. در کشور ما نیز علاوه بر ضمانت اجراهای انضباطی، به موجب بند 3 ماده 46 قانون دامنه نوسان در بورس چیست؟ بازار اوراق بهادار مصوب 1384 و قواعد عام حقوقی، این عمل دارای ضمانت اجرای کیفری و مدنی نیز می باشد. مسئولیت کیفری یادشده، حبس تعزیری از سه ماه تا یکسال یا جزای نقدی معادل دو تا پنج برابر سود به دست آمده یا زیان متحمل نشده یا هر دو مجازات به موجب مقرره فوق می باشد.

علاوه بر این، مرتکب، مطابق قواعد عام مسئولیت مدنی و مشخصا ماده 52 قانون بازار اوراق بهادار، در برابر زیان دیدگان موظف به جبران خسارت است و صحت قرارداد منعقد شده در پی این رفتار مجرمانه نیز محل مناقشه و بحث است؛ هرچند که صحت آن با حفظ حق خیار فسخ مبتنی بر تدلیس برای طرف مقابل، صحیح تر به نظر می رسد.

نکته: توجه داشته باشید که بسیاری از موارد گفته شده در خصوص دستکاری بازار، از لحاظ قانونی جرم محسوب نمی شود، اما تاثیرات زیادی در هیجانات کاذب و ضرر سهامداران خرد دارد.

جمع بندی

دستکاری در بازار، موضوعی است که همواره در بین فعالان بازار سرمایه، مورد بحث و بررسی قرار می گیرد و حتی برخی از افراد مدعی دستکاری در اعداد و تابلوهای معاملاتی می شوند. اگرچه دستکاری در بازار سرمایه را نمی توان انکار کرد، اما روش های انجام آن با موارد گفته شده توسط برخی از سهامداران نمی تواند صحیح باشد و مصداق ها و روش های انجام آن متفاوت است و مواردی همچون سفارشات مصنوعی و کاذب در تابلو معاملاتی، معاملات گروهی، کد به کد کردن، اعمال سلیقه ناظر بر معاملات، اطلاعات سوخته در سایت کدال، نوسانات در نرخ بهره بین بانکی توسط بانک مرکزی، اخبار کاذب، شایعات و. به عنوان مواردی از دستکاری در بازار شناخته می شود و لازم به ذکر است که بسیاری از این موارد جرم شناخته نمی شود.

برداشتن یکباره دامنه نوسان به شرایط هیجانی بازار دامن می‌زند/ بورس در اولویت سیاست‌گذاران نیست

یک کارشناس بازار سرمایه اظهار داشت: در این شرایط برداشتن یکباره دامنه نوسان می‌تواند به شرایط هیجانی بازار دامن بزند. معتقدم باید با برنامه‌ریزی از پیش تعیین شده و با جدول زمان بندی متناسب با اقتضائات بازار سرمایه به این سمت حرکت کنیم.

مهدی سوری در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا درباره اظهار نظر رییس سازمان بورس مبنی بر تصمیم‌گیری برای تغییر دامنه نوسان گفت: در اینکه دامنه نوسان با این شکل محدود، مشکلات متعددی را برای بازار سرمایه ایجاد کرده، شکی نیست. باید سایر بازارهای مالی در دنیا را مورد بررسی قرار دهیم و ببینیم این الگوها به چه شکل عمل می‌کنند و هر جایی که از آنها انحراف داریم می‌تواند مشکلاتی را برای ما به وجود بیاورد. اساسا یکی از اختراعات ما در بازار سرمایه نسبت به سایر بازارها، موضوعات قیمت پایانی سهم، حجم مبنا و محدودیت دامنه نوسان به این شکل شدید است.

وی با اشاره به اظهار نظر برخی از کارشناسان مبنی بر حذف یکباره دامنه نوسان تاکید کرد: در این شرایط برداشتن یکباره دامنه نوسان می‌تواند به شرایط هیجانی بازار دامن بزند. معتقدم باید با برنامه‌ریزی از پیش تعیین شده و با جدول زمان بندی متناسب با اقتضائات بازار سرمایه به این سمت حرکت کنیم.

این کارشناس بازار سرمایه درباره افت شاخص بازار برخلاف پیش‌بینی‌های چند ماه گذشته اظهار داشت: در ماه‌های گذشته همه کارشناسان و مسئولان بازار بر این باور بودند که این بازار از لحاظ ارزندگی و سود آوری شرکت‌ها در نقطه خوبی قرار دارد و بر این اساس پیش بینی‌ها حاکی از رشد بازار سرمایه بود و تنها مشکل و مانع رشد را عدم اطمینان مردم به بازار می‌دانستند اما یکسری اتفاقاتی افتاد و تصمیماتی در داخل کشور گرفته شد و از سوی دیگر شاهد اتفاقاتی در اقتصاد جهانی درباره نرخ گاز رخ داد که مجموع آنها باعث شد ایراد فرمول نرخ گاز در ایران بیش از پیش نمایان شود.

سوری افزود: پس از این اتفاقات در اقتصاد جهانی در داخل ایران، محتوای تحلیل‌ها و اظهار نظر‌ها مبنی بر این بود که دلیلی ندارد که ایران به عنوان تولیدکننده گاز، قیمت گاز را به صورت میانگین از قیمت کشورهای مصرف‌کننده گاز (مانند کشورهای انگلیس و هلند) به دست بیاورد و محاسبه کند. این تصمیمات توان تحت تاثیر قرار دادن سودآوری شرکت‌ها را داشتند و دارند و از سوی دیگر این پیام را به فعالان بازار سرمایه رساند که بورس در اولویت سیاست‌گذاران اقتصاد کشور نیست و سیاست گذار نمی‌خواهد به سمت بازار و اقتصاد آزاد مبتنی بر عرضه و تقاضا پیش برود.

وی با بیان اینکه این تصمیمات باعث افزایش نااطمینانی مردم به بازار سرمایه و افت شاخص بورس شد، گفت: امروز اگر رییس سازمان بورس درباره تغییر دامنه نوسان اطلاع‌رسانی یا توییتی را منتشر می‌کند به این دلیل است که اولا بین مسئولان بازار هم کسی موافق دامنه نوسان به شکل فعلی نیست و نبوده، از سوی دیگر از آنجایی که بخشی از سهامداران امروز معترض به دامنه نوسان هستند، مسئولان بورسی با انتشار این اظهار نظرها به دنبال این هستند که این پیام رابه سهامداران برسانند، از موضوع مورد اعتراض انها اطلاع دارند و برای شرایط مناسب برنامه اصلاح در نظر گرفته شده است.

این کارشناس بازار سرمایه ادامه داد: این توییت‌ها و پیام‌ها در پاسخ به اعتراض سهامداران است وگرنه اینکه مسئولان در کوتاه مدت بخواهند دامنه نوسان را حذف کنند، دور از انتظار است. هر چند مسئولان بازار هم با این شکل از دامنه نوسان موافق نیستند اما تغییر آن شهامت می‌خواهد.